Sunparnak

ARNAK HMANH

Hlanlio chan ah, Laimi nih Bawilaam le Sunparnak dang tuahkhawhnak dingah a herh hmasabik mi cu (1) Arnak hmanh le (2) Zinvok thahnak a si. Atu ah Arnak hmanhnak kong kan chim hmasa lai. Laimi kan rak thawhkehnak hramthawk in hlanlio ahcun nupi ṭhit le va ngeih tikah chuahkehnak donghram dothlat dih hnu lawngah ṭhitvatnak tuah phung a si. Phundir leiah aa tong emem mi ṭhitvat ahcun zeizongte ah el um loin Arnak hmanh le bawl saannak tuah a rak si tawn. Khakha “Khah” kan ti.

Cu bantukin Laiphung chunhthah (sunparnak) lei zongah “Zinvok thah”, “Sia cal chunh,” “Bawite bawi,” le “Cakei fim” tiang an tuah. Cupinah a tuahkho mi nih “Khuang Cuai” tiang an tuah. Arnak hmanh timi hi “Tawhfung (Key)” bantuk a si. Innchung luh kan duh tikah tawhfung in kan vun awn khawh hnu lawngah innchung ah kan lut kho. Cu bantukin “Arnak hmanh” nak nih hin thil tampi a uk. Nupi ṭhit tikah chuahkehnak leiin aa thlautuk lem lomi cu a nupi kha Arnak a hmanh khawh ko. Sihmanhsehlaw a vapa kha phun sang ngaimi a si i a nupi kha phun nauta tukmi a si ahcun Arnak hmanh phung a si lo. Bianaah, amah nawl tein “Arnak” a hmanh ahcun a unau le a nifar pawl nih an hlawtphah lai. Zeicahtiah cun “Arnak hmanh” timi cu ‘kan i khat’ tinak a si cang. Cu tikah a unau le a nifar pawl nih an ing kho lai lo i chiatlei zong ṭhatlei zongah an sawmrel ti lai lo i an thlei cang lai. “Thlei” timi bia hi kan Laiphung ah a fakbik mi a si.

‘Arnak hmanh’ hi laireltu a si ningcang vun peh rih usih. “Arnak hmanh” mi nupi he hrinmi fa cu a pa ro a co khawh. Sihmanhsehlaw “Arnak hmanh” lomi nupi he hrinmi fa cu a pa ro conak nawl a ngei lo. Mi nih, “Arnak hmanh lo fa” an ti lai i minung hawi lakah thian-chep deuh lomi in an hmuh caah a thlum-al kho lo. Cupinah ‘Arnak hmanh’ lomi nupi he cun kan chim cangmi Laiphung chunhthah le bawi laamnak, vialte zong kha tuahkhawh phung a si lo.

Arnak dotla; “Arnak hmanh” i an hmanmi cu arla uat a si deuh rih lomi “reelman” hrawng khi a si. A hmul a nak dih cikcek lai. A hmur, a ke, a mit le a chuangte hna zong a himmite a si lai i a zeizawn hmanh ah soisel lomite a si lai.

Arnak hmanh ningcang; Arnak hmanh timi innchiat cu zan ah tuahphung a si. Cu innchiatnak ah sin-um le a thuanpar pawl kha khumh phung a si lo. Nu nih khuamui hrawng ah michawnh loin an va thanmi ti kha “Ti zarh” ti a si i kha ti kha hman a si. Mei zong a thar in an kaumi “Ṭeek mei” kha meithiang ti a si. An hmanmi umkheng pawl cu hlanlio Lai-inn chakchang le cingkun taw cung zawn i an thlai mi “Khothlabaan” kho kheng thiang kha hman a si. Tappi ah chuankhin a si ko. Rawl cu ‘ih rip’ hrawngah a hmin i thlacam tiphul hnuah ei a si. ‘Favui ful kan ṭhumhthlak, bahnah tlaam kan ṭhumhthlak, khup le kha hmuah in kan nunter’ tiin cam a si. A thaizing arkhuan in thawh i a voihnihnak ei a si. Khuadei hlan ah liim phung a si. Ṭhangthar kan fale pawl caah cun Arnak hmanh hi sullam ngei lomi a lo ko lai nain hlanlio Laimi kan nunphung zong hi theih awktlak ngai mi a si ko.

ZINVOK THAH

Zinvok thah timi hi Laiphung chunhthahnak ah a hramthawknak bik a si i innchiat phun zong a si fawn. Hi zinvok thahnak hman ding i aa tlakmi vok cu a pa a si i a hmetlio tein “Zintla” an ti i ṭha tein an zuat, an conghhramh khun. A cal a demi a za fangte lawng a rangmi a si. A takpum dang zongah himbawm mite a si lai. Kha vokte kha an zuat i sumhruk hrawng a si tikah hman a si. Midang vok kha cawk zau in lakhruak in hmanphung a si lo. Zinvok thah hi a thluangtlam cemmi innchiat a si. Cucaah mi zapi kha kawhcio an si i sazawh khawh a si. A caan hi February hrawng deuh an si tawn. Innchiat phun a si caah thlacam tiphul in zan ah tuah phung a si. Zinvok that pa i a nifar pawl an lung a tluan lo buin vok kha thah phung a si lo. Kha a ungmi an lungtluan cikcek tiang an rem khawh hna hnu lawngah innchiat kha thawk a si. A cheu lebang cu arkhuan hrawngah an rem khawh hna. Saril sertu dingah pa ngakchia pawl cu an pawngkam inn ah ih a si i vok an thah khawh cang-ka saril ser ah auh chom an si. Khua a sik i zan a si fawn tikah vokthau ril ser cu a rak har pah ko lai. Van awn in meifar kan i van i tikhor ah ser a si i hawi nuamsul ahcun a hartuk cun theih a si lem lo.

Zinvok thah ahhin a leeng i a chuakmi sa a tam. Nifar sa hi a hrep sat innkhat, a liang-thluang innkhat an si. Kawi kha a sau ning tein a hraak an thler i hleh a si. Pucing caah a phui hleh a si fawn. Cucaah cheunga cheukhat cu a leng ah a kal kan ti ko lai. Mi zapi nih zinglei he zanlei he ei a si. Zanlei ahcun chungkhat deuh pawl kha salu thlak an sawm hna. A lu thlak timi cu; hlanlio Lai-inn chakchang lu zawn, innchiatnak zawnte ah a lu kha thlai in ei ṭinak a si. A leng kalmi sa a tam caah Zinvok thah savo cu tinhrik tia in can a si. Kawm fang nganmi tia ti bantuk khin phawt a si. Cucaah a sa tlo deuh seh tiah buh kha ci chi an hnuai tawn. Zinvok thah sazawh ah vuai ti a um bal lo. Innchiat a si caah tihaang ah tisik anhnah thlak phung a si lo. Thakbare zong thlak phung a si lo. Fang lawng thlak phung a si.

Zinvok thah cu chunhthah phunkhat ah rel a si caah hlasaknak le laamnak a um. Mah le miphun cio nih phunglam an ngei bantukin “Hlawn do” hna cu khuang le saki tum phung a si lo an ti i laam zongah kawrong (barauh) an tum. Chunhthah phunglam ning tein Zinvok thattu chung nih an i rin pin ah an nifar pawl a hrepsattu le a liangthluangtu pawl, Pucing le kawi ti pawl nih zu cu an rak i rin cio i nuam khun in an rak ding ṭi hna. Kha caan ahkhan cingla rualchan, kawi le heer he i dawtnak fehternak caan a rak si ve.