Raltuk Ṭhatlonak

RAL I ṭHATHEMLONAK HNA
Raltuk (doh)nak timi cu minung vawlei (vawleicung um minung chungkhar) caah a hrawktu a si i, raltuk duhnak thinlung put hna kha hrial awktlak an si i, raltuknak kha kan khamawk a si. Raltuknak cu minung hna i ṭhathnemnak kha a hrawh thiam bantukin a chiatuk mi thil umtuning leiah a namchih.
Raltuknak cu minung vawleipi kha chan a ṭumchukter. Minung cithlak hna kha taksa lei, thinglung lei he pehtlaimi hma nganpi a siter. Raltuknak timi cu Biaknak lei hna i chimhrinnak kha buarnak a si i dawtnak a pialtermi a si. Raltuknak nih ṭhatlonak (chiatnak) a chuah pimi hna cu a ngan i a tamtuk hringhran. Ralltuknak kha kan huatding a si. Daihnak kan huatchung paohpaoh cu, hriamnam hna serchuah zuarnak in an sipuzi a ṭhami ram hna nih an lungtlin kai in an i lawmh ngaingai lai. Vawleipi i ral a tu liomi ram hna tu ahcun sipuazi (ṭhanchonak) rai a tlung i rammi hna cu sifahnak khorthuk chungah an tlak dih.
Raltuknak puai hna cu minung nunnak. innlo, ngeihchiah chawva hna kha a hrawhter i minung nunphung mampi hna hmanh kha a ṭhih a thui in a hnihnter. Minung nih a kumkhua le a thlaza in rak sakmi. tuanbia ah a hiapimi mansung manfak thil hna kha suimilam tlawmpal chungah le ni tlampal chungah lohtlau dingin a tuah khomi hrawhnak thazaang zong an ngei. Raltuknak cu a chiatuk hleiah valei zong ṭhahnemnak a pe lo.
‘Germany ram i kum (30) raltuknak (1618-1640) ahkhan rammi milu nuai (12) an rak thi. France ram cozah doh raltuknak puai le Napoleon raltuknak puai ruangah France rami milu nuai (10) renglo an rak thi i ral tuknak i a dihmi tangka pound (£ 1250,000,000) a dih lai tiah an ruahdamh.
America ramchung raltuknak (1861-1865) chungah America rammi minung sing (9) an rak thi i raltuknak ruang i a dihmi tangka pound (£ 240,000,000) an rak dih.
Vawleicung ralpi pakhatnak (1914-1918) ah minung nuai (10) in nuai (15) an rak thi i minung nuai (14) tluk hma an rak pu.
Vawleicung ralpi pahnihnak (1939-1945) lioah nuai (21) tluk inn le lo a rak rawk/ Minung nuai (20) lonh an rak thi (cf. S: S-A art. sar at what costs? In Teenagers, July 1978, PP.24-26). Acunglei i kanan nambat cu raltuknak i a ṭhathemlonak kha ceunak pekin a langhternak a si.
Minung nawlngeihnak (tinvo) buar innak hna, ralzaam an karhnak, raltuknak ruangah nu le pa ngeihlo ngakṭah an ra karhnak, zawtnak ṭhalo (raichia) a karhnak, minung hna sifah harsatnak chungah an i heel lengmangnak, ngakchia mino hna fimthiamnak caah a harnak, sualnak ngeilo minung hna zuartlainak, ṭhanchonak (sipuazi) ningcang loin a umnak, minung khat le khat, ramkhat le ramkhat lung awṭawmnak le huatmi ngeihnak, chuahpi unau thinlung a lohtlaunak le relcawk lo ṭhathnemlonak hna a chuahter.
Reltuknak hna ruangah minung ningzahnak le mithli hna cu hnulkhawh lo tiang hmuh khawh a si. Ralzaam ruangah thinphan thlalaunak hna le a dong kho lomi ṭah aihramnak saupi nih vawleipi a thin a phanter. 2014 kum, September thla ah Pope Francis cu Italy ram Redipulia hmun i “Italian raltuknak he pehtlaimi philhlonak puai pakhat” ah a rak kai ve. Cu puai ah Pope nih ‘raltuknak cu hruhnak nganpi asi. Raltuknak cu zeizongte kha a rawhter. Raltuknak cu hrawhnak in ṭhanchonak kawlnak a si i mah timhnak rawhral dingin khuakhannak hrimhrim a si’ tiah ralrinnak a rak pek (cf. Vatican Radio Via, CNUA news).
‘Daihnak aa zuammi hna cu Pathian fale’ tiah kawh an si te lai (cf. Matthai 5:9) timi bia kha ka hnathlam ah a cuang. Daihnak caah mikip nih kutsih in i zuam lawnglawngah ramchung raltuknak le vawleicung raltuknak puai hna kha a ṭhial khawh lai, tiah ka zumh.
A caancaan ahcun hruaitu (uktu) ṭhalo hna le phungphai ṭhatlonak hna ruangah rammi hna an thihnak kong tuanbia zong a um. Russia ram i (Joseph Stalin) chan, Communist tangah rammi hna nuaikhat (1) lonh an rak thih bantukin Cambodia ram zongah Communist (Pol Pot) chanah rammi nuaikhat lonh an rak thihnak kong kan theih.
Germany ram thengah Nazi aana hman Hittler chanah Judahmi huatnak ruangah Judah miphun nuairuk (6) lonh thahnak an rak ing. Zeikhom a vasi ah raltuknak le ṭhihphaihnak cu minung vawlei le minung hna caah hrawktu hrimhrim a si ko. Atu chan zongah raltuknak ruang i ningcanglo pi thil a cangmi tampi an um. Nichuah laifang ram buainak hna, Iraq raktuknak puai, Africa ram hna i a canglio mi hnahnawhnak hna le Syria ramchung raltuknak hna cu ṭhatlonak hna kha a chuahter. Huatnak a karhter.
Syria ramchung raltuknak ah minung sing (2) an thi i nuai (10) nih inn le lo kaltak in an zaam’ tiah BBC thawngthanhnak hrambunh in capar ṭialtu Soe Myint Hte i capar nih a rak langhter (cf. National Time Journal, sunday, October 5, 2014, PP. 7).
Daihnak caah aa zuammi zathlang nunphung phu hna, Biaknak bukip fonh a phu hna, vawleicung a phu hna le UN bupi i zuamnak hna kha don le thapek an hau i raltuknak puai le hnahnawhnak hna, bia i alnak hna kha zorter lohtlau ter dingah minung dihlak i bawm in kan i zuamcio awk a si.