Synodal Church

BIAHMAIṬHI
“Culio caan ah Jesuh kha a ra i an lak ahcun a hung dir. “Nan cungah daihnak um ko seh,” tiah a ti hna. Cu bia a chim dih cun a kut le a hnak kha a hmuhsak hna. Cu tikah a Zultu hna cu Bawipa an hmuhṭhan caah lunglawmhnak in an khat” (Johan 20:19-20).
1. Bupi i a ṭhami kekar paohpaoh cu a hramthawk hmaihoihnak lei lawnglawng aa mer ṭhan. Cu kong cu Zultu ngan hna pumpak Paschal zanleisang hna ah thihnak in a thoṭhanmi Jesuh Khrih kha fiang tein an rak hmuhmi hmuhtonnak in a rak thawk kan ti ahcun a palh lai lo. Zultu ngan hna bantukin atu Biaknak tonpumnak chung zongah hin kannih cu Pathian zaangfahnak le chuahkehnak-ahmaanmi kotho kha kan hmuh. Kannih cu Thiang Thlarau Pathian i lam hmuhsaknak thawngin Bawi Jesuh Khrih cu kannih, khat le khat pehthliahmah in kan ceihmainak hmun i a laifang ah a umnak kha kan hngalh kan cohlan i Thiang Thlarau Pathian he hmunkhat in a ummi Khrih cu amah mibu hna kha lung a ngetter i, i dannak hna karlak ah dawtnak he lungrual tein pehkomh khawhnak caah dawtnak thlaici kha a chiah.
2. Thihnak in a thoṭhanmi Khrih Pathian kha philhlo tuaktan buin “Khrih Jesuh he kan i pehtlaihnak chung i tipil kan in ah khan a thihnak he i pehtlaihnak chungah kan i hnim ti kha nan philh dahra?” (Rom 6:3). Kannih nih thawhṭhanak ah kan rak hmuhmi a hmape hna cu kannih minung hna lakah fiang tein roca a ṭial cang. Cu hmape hna in a zut chuahmah mi kan unau hna i thisen hna cu kanmah pumpak rianṭuannak hna thawngin a si. Tuanbia ah a cang liomi ngaihchiat awk thil cannak hna cu kan Bawipa Jesuh Khrih nih a rak phawrhmi, a biapimi rian hna he a dang tuk lo. Cu nakin kan pawngkam i a intuarh liomi hna i an intuarhmi hna zong nih kannih kha hleikhun in a kan fahter. ~ihnunnak ral ruangah hliamnak a ingmi ngakchia hna, a ṭah a hram liomi nule hna, an chunmang ruahchannak a rawk dihmi minu hna, tupi chahpi chungah khuallam a peh liomi ralzaam hna, khuacaan aa thlen ruangah hliamnak a tuarmi mipi hna le zatlang nunnak a ningcang lonak ah a pil i harnak a tongmi hna i intuarnak hna cu hleicein a kan fahter. Annih intuarhnak chungah tel vein phawtzamh in ceihmai a si caah cu vanchiatnak a rak tongmi innchungkhar hna sin zongin fah ngaiin kan rak theih. Atu i tonnak, ceihmainak hna kan ngeih lioah hin raltuknak hna ruangah a thi, hliam le khawnden rawhnak hna, lehrulh duhnak thinlung hna le thin i sum khawh lo ruangah a chuakmi thinhunnak hna kha kan hmuh i kan theih. Pope Francis i daihnak caah nolhṭhan lengmang in a nawl hna nak ah kannih pumpak kan rak i tel i ṭhihphaihnak hna kha sualphawt in kan thangchiat. Ton biaruahnak ngeih in i rem tein komh ṭhan i umter khawh lo dingin hnahnawhnak hna, huatnak bia hna, lehrulhnak hna zong kha kannih kan cohlang kho lo. Ahmaanmi daihnak cu hmunkhat tein kan ser ahcun a si kho ti a um lai lo. “Nihin kan cohlan liomi lawmhnak le ruahchannak hna, ngaihchiatnak hna le thinphannak hna, hleicein sifahnak nganpi he pumpak in a tongmi hna cu” Bawi Jesuh hnuzultu hna bangin, lunglawmhnak le ngaihchiatnak hna kha athar in an intuarh ṭhan hoi lai.
3. Biaknak (biak) tonpumhnak kha Pope nih 2021-kum ah a rak thawk lio caan thawkin hi bantuk rianṭuannak theipar le a santlaihnak kha letkhat hnu letkhat in kan hmuh. Kannih cu pakhat le pakhat ngaihnak in a thawk i “Hna nan ngeih ahcun, Thlarau nih Khrihfabu sinah a chimmi bia cu ngai ko u” (Biathlam 2:7) a ti bang, rian kan rak ṭuan. Kannih cu hi khuallam kha mah le biaknak peng ohsuh hna dot in, ram pumpi dot, vawlei pumpi dot tiangin rian kan rak ṭuanmi a si. Khat le khat pehthliahmah tein hmuhsaknak ṭuan awk rian chungah ṭuan awk rian report ca le chimhnak hna kha zoh i Biaknak tonpumhnak bu caṭialtu lubik Bishop nih tlangtlak a hruai hna hnuah Bishop hna i bawmhnak in biaruahnak an ngei. ~henhnih (2) ah an ṭhen i rian rak ṭuanmi Bishop pawl i voi (16) nak caanhmaan a phunphun biak (Biak tonpumhnak) chung i anmah hmuhtonnak le thil dang chuah ṭhathnemnak hna kha Pope le a tangmi bu hna sinah phawtzamh ding ca zong nawlpeknak hmuh cangmi a si. A dot kipah Pathian mipun bu hna i “zumhnak kha hrambunhmi thinlung” he lawngin kan rak ṭuan. Khi bantukin a dotdot cio paoh ah 2021 in 2024 chung kan rak ṭuanmi biak tonpumhnak nganpi i thlum-alnak hna kha kan rak theih deuh. A dihlak zapi hnatlak tein pehkomh i rian a ṭuan liomi Bupi chung hmunkhatte ah tinvo i hrawmnak, pehkomh in rianṭuannak le Biaknak rian phawrhnak ah Bawi Khrih cu Bupi kha a tharchuahter ṭhan i Biaknak karhchonak rian kha zumhnak ngei tein rian ṭuanpiak awkah a kan hal.
4. Cuti a halnak zongah kan rak cohlanmi tipil innak thawngin phawtzamh i kan co cionak a si. Kha konglam ṭhiamṭhiam ah Pa Pathian, Khrih Jesuh le Thiang Thlarau Pathian-Thumkomh Pathian pakhat sinah tipil innak thawngin lungrual lungkhat tein kan fonh khawhnak a si. Cu konglam cu tipil a ingcangmi ahopaoh caah a harmi ṭuanvo pakhat a si, “Pathian miphun bu hna cu Pathian bia phungchim dingah ṭuanvo pekmi hna an si. Tipilnak a ingcangmi paoh zong nih biaknak karhtertu zultu hna kan si caah mission rian kha ṭuan awk ṭuanvo kan ngei”. Cucaah biak (biak) tonpumhnak i rianṭuannak cu a tling cikcek mi, Khrihfa vialte hna i lungngetnak kha fiang tein langhter dingah a si. Khibantuk lungngetnak cu Pathian Bupi chung karhternak thawngin Vawleicung dihlak zongah a karhter khawh.
5. Catholic bupi i zulhtawnmi phunglam hna thawngin hi biaktonpumhnak i khuallam chungah peh diahmah tein an rak cawn khawh. Vatican II nih a chiahpiakmi thlaici cu Vawlei le Bupi caah a taktak in a herhmi rianṭuannak kha a si. Zumtu hna i nifate nunnak lamthluan, Khrihfabu kipah a ummi hna le nunphung lam hna i hmuhtonnak hna, tehte khaannak hna, Bible thiamsang tampi hna i zohfelnak hna cu hi Vawlei cungah hriham bunh in a um. 2021 in 2024 kum tiang rian a ṭuanmi biaktonpumhnak cu kha thlaci kha a nung i ṭhanter awk caah a herhmi thazaang, pehzulh in a ṭhangchomi a si khawhnak ding caah thazaang thar le Pathian bia ah a chim bangin kuttawngh nunnak ah ruahkhun in cawn lengmang khawhnak caah thazaang a pek. Cu a si caah kan tuah liomi biaktonpumhnak nganpi cu Vatican II Council chung i biaruahnak hna kha dirkamh in tuchan minung umnak vawleipi caah thazaang thar toih dingmi pakhat kha a si.

6. Kannih cu thinlung thazaang dernak, thlen remhnak hna kha namhlonak Pathian bia ningin um dingah kanmah hna duhnak lemsoinak hna le mithmuh kuttawngh in rianṭuannak hna ah harnak hna kan ton ṭheo kha alawk a um lo. Sihmanhsehlaw a dawtnak a ngantukmi Pathian i zaangfah dawtnak cu kan thinlung kha a thianter i, hi khual lamthluan ah tel in kal khawhnak dingah ṭhawnnak thazaang a kan zaangfah. Cucaah cun kannih cu voi (2) nak kan rak tuahmi biaktonpumhnak nganpi kah upatnak tuah i, ningzak awk ngai a rak simi thil cannak hna le kan sualnak hna caah ngaihthiam kan hal lai i Vawleicung dihlak i a ummi ṭhatlonak hna caah saram a rak simi kan unau hna caah thla kan campiak hna. Kannih sualnak hna kan ti tikah daihnak kha ralchanhnak, Pathian sermi thil hna kha zeirel lonak, laihri tannak hmunum hna i nawlngeihnak le tinvo hna kha an hlawttak ruangah sifah harnak a tongmi hna cungah kan rak buar sual ruangah a si. Tu caan ahcun kannih vialte cu ngaihchihnak he thlenremhnak thawngin thlenremhnak kha athar in kan hmuh ṭhan khawh lai timi hngalh theihnak pakhat kha kan rak hmuh cang. Pathian i zaangfahnak Sacramentu kha hleikhun kan cohlan lio caan ah kanmah cu Pathian i palhnak a ngei lomi dawtnak kha kan tinco i dawtnak ngeilo lunghahmi kan thinlung hna kha a tei i kannih pakhat le pakhat hawikomhnak caah kan thinlung hna kha huncia in kan chiah cio cang. Cu ruangah kannih cu Pathian nih a kan pekmi ngaihthiamnak remter ṭhannak kha midang vialte hna zong kha kan phawtzamh khawh hna i zaangfah zawnruahnak a hmuhsaktu Bupi pakhat ser kan duh. Kannih cu Bawi hna kan silo nain a thianghlimtuk mi veel laksawng hna kha a rak tincomi tehte hna kan si.
7. Kannih cu 2021-kum ah rak thawkmi “Hmunkhat tein khualtlawnnak” zulh awk lamthluang thluan ah innchungkhar hna, biaknak ohsuh hme hna, Biaknak caah cawlcanghnak hna, Khrihfa a phuhme tete hna, cacawnnak sianginn hna le adang cawlcanghnak hna kha rian ṭuanpiaknak thawngin “Hmunkhatte khualtlawnnak” i a fiangbikmi le manngei bikmi a thlumnak theipar hna kha kan tinconak a si. Hi thil cannak cu kanmah cu Thiang Thlarau Pathian he bia kan ruah lengmangnak zatlang chungkhar ah kan umnak kha ṭhen i hmuhnak, kawh auhnak zulh awk lam kha phawtzamh piaknak le Bupi ṭhanchonak caah rianṭuannak hna a karhchonak a si. Rome khua ah 2024-kum April (28) in May (2) tiang an rak tuahmi biaknak ohsuh hme hna sinin tlangbawi hna i biaktonpumhnak ah hi hmuhtonnak hna kha ṭha tein an rak zamh i hmailei peh dingmi zulh awk lam hna zong prokarem an rak chiah khawh. Khrihfa tampi hna sinin biathawng hna le ruahnak cheuhnak hna an rak hmuh caah lunglawmh lunghmuihnak tampi kan rak ngei cio i Bupi kha upat in a dawt i a zummi hna ca zongah Bupi cu inn aa hungmi ruahchannak hna he a tling cikcek mi, lunglawmh awk ngai a bu pakhat a sinak kha aa khat tein an rak cohlan.
8. Voikhatnak bik biaktonpumhnak lio zongah a ṭhami a phi hna kha kan rak hmuh cangmi laihri tannak hmunum a phu hna sinin zapi fonh report ca kan hmuh hnuah Catholic Bupi zungzal hmunh dingah a biapimi daal hna kha thinlung a bunhter. Vawleicung ruahnak petu phu hna he ton biaruahnak a dih hnuah Pope cu Vawleicung dihlak in biaknak rianṭuan hna le thiamsang hna kha, “Mi tampi i tel khawhnak ninglam” hmangin rian ṭuanpiak cio dingah ṭuanvo pek a rak si. Bupi nih chikhatte ca a ṭuan dingmi prokarem hna he pehtlai in cu mi hna cu a chung taktak in zohfel cionak ding caah a tanglei konglam hna kha rianṭuan an thawk cang a si.
i. Nichuah lei Catholic Bupi he Latin Khrihfabu hna karlak i a ummi, aa pehtlaimi cheukhat zohnak in hmuhnak hna kha zohfel ding.
ii. Sifak tukmi hna le Vawleipi i ṭahnak awthawng hna kha ngaih ding.
iii. Digital ningcang hna he a khuhchilh mi caan ah ṭuan khawhmi rian hna kha tuahṭuan ding.
iv. Biak tonpumhnak i zohnak ningin…
v. Pathian rianṭuannak hna chung cheukhat bible thiamsangnak cawn awk hna le Canon upadi he aa pehtlaimi harnak caan kongkau hna kha tuahṭuan ding.
vi. Biak tonpumhnak i biaknak karhter ruahnak hmuhnak in Bishop hna, thianghlim nunnak kha kaar a hlang liomi hna le Biaknak phuhna he pehtlaimi konglam hna kha zohfel ṭhan ding.
vii. Bishop pakhat i pumpak kongkau le ṭuanvo rian hna kha an phawrhnak (hleicein biaknak karhtertu hna thimnak he pehtlaimi tahfung rikhiahnak hna, Bishop hna i biaceihnak he pehtlaimi hna i kotho rian le upadi hna kha biaknak karhter biak tonpumhnak ruahnak hmuhnak in zohfelnak.
viii. Pope he pehtlaimi zungphu in Kuzale hna i daal hna kha zohfelnak.
ix. Bia alawk a tlakmi uknak upadi hna, Tlangbawi hna le ziaza sikaan he pehtlaimi poipang hna kha pupa zultawnmi phunglam hna le lam hmuhsaknak hna he aa tlak in cekhlat zohfel ding.
x. Biaknak khuallam chung Khrihfa hna sinin laksawng hna cohlannak kha zohfelnak hna an si.

Cupinah Catholic Bupi i uknak lei ṭhen he pehtlaimi thana hi bawmhnak in Canon upadi ṭhen he pehtlaimi rian thiahmi bu kan ser cang i Bupi sikaan hna kha hlercawi ṭhan ding zong hnatlaknak kan ngei cang. Cupin zongah Africa le Madagascar i a ummi Pathian rianṭuan hna hmanh nih an telpi mi nupi pakhat va pakhat lawng ngeihmi upadi kha a zul lomi (asiloah) nupi tampi ngeihmi phunglam kha kilven awk ca zong cu hmun i a ummi Khrihfabu kip fonhmi phu hna zong kha ṭuanvo pek an si cang. Hi phule rianṭuanvo khinhmi rianṭuannak cu voikhatnak biak tonpumhnak i chuahpi mi a phi kha ṭuanchuahnak a si i voihnihnak biak tonpumhnak ca zongah thazaang thar hna kha a karhchoter lai i Pope caah a biapimi biachahnak hna chiah khawhnak ca zongah bawmtu a siter khawh lai a si.
9. Biak tonpumhnak i rianṭuan ding prokarem hna cu atu rian a ṭuan liomi Bishop hna i biaktonpumhnak a dih ahhin an dih donghter lai lo i pehzulh in rianṭuan dingmi caan a um rih lai a si. Kannih cu hi tonpumhnak nganpi i chungtel sinak in siseh, zatlang chungkhar in biak tonpumhnak i biaknak karhtertu hna sinak in siseh, kan cohlan i hi ṭuan awk prokarem nganpi kha cawihler in rianṭuan cio dingah kan lung a tho cio. Aa pehtlaimi hmun chung i biaknak ohsuh hme hna cu “Hmunkhat tein khuallam pehnak” zulh awk lam kha kan hman i biaruah khuakhannak le ruahnak cheuhnak hna kha nifa tein tuahṭuan cio a hau i a fekmi ningcang hna in thlen remhnak rian hna kha a langhnakbik tein tuahṭuan khawh cionak caah Bupi chung ummi a phuhna vialte nih ṭuanvo an ngei. (Biaknak ohsuh hme hna, mithianghlim bu hna, lamkal nunnak in a rak i pekchanhmi phu hna, biaknak lei cawlcanghnak phu hna, biaknak hme hna, Khrihfa bukip fonh tonpumhnak hna, Khrihfa unau bu hna kha an si). Cekhlat zohfel ṭhannak prokarem zongah “Hmunkhat tein khuallam pehnak” tiah a ti bangin Bupi chungah tipil a ingmi Khrihfa hna dihlak pehkomh in i tel i, rianṭuan cio dingah ruahnak a cheuh. Bishop hna tonpumhnak hna le biaknak pengchung um biak tonpumhnak hna ah kan ṭuan liomi rian prokarem hna kha karhchoter deuh dingah kanmah ah a ummi minung thazaang le a hrampi hna kha aa tlak tein hman cio dingah le biak tonpumhnak he pehtlaimi caṭialtu lubik zung rianṭuantu phu zong nih rianṭuanmi hlathlaitu phu kha ahmaan tein rian an ṭuan maw/ ṭuan lo kha hngah zungzal in an ngiat an cawnh hna lai a si.

10. Hi donghternak thawngthanh cu voi (6) nak Bishop hna i a phunphun biak tonpumhnak in a chuakmi theipar a si i tuni caan tiang rian an rak ṭuanmi rianṭuan awk vialte kha huap in ka langhter. Hi thanhnak kha Pope he Khrihfabu dihlak sin zongah kan pek cang a si. Chim ciami thanhnak chungah ṭhenkhatnak tonpumhnak in a biapimi ṭuan awk rian prokarem vialte kha pakhat tein khawmh i ka langhter i ṭhen (1) nak le ṭhen (2) nak karlak i Biaknak kip nih an rak kuatmi a konglam hna zong kha khawmh in ka hmuhsak. Hleicein ṭhen (2) nak ah Thiang Thlarau Pathian nih a chim a hmuhsak ruangah kan hmuhmi a koanglam hna an si.
11. A dihdongh thanhnak cu hmunkhat tein pehkomh i rianṭuanṭi dingah sawmnak cu aa pehtlaimi Biaknak ukchung lawng siloin Bupi dihlak i a ummi lam hmuhsaknak ningin thlenremh khawh cionak kan theihter hna. Cu lam hmuhsaknak ah ṭhen (5) aa tel. Hmasabik pakhat kha “Hmunkhat tein khuallam pehmi thinlung” tiah ti a si i hnu deuh ah a cang hngami biak (biak) thiamsannak le Thlarau he pehtlaimi a hrampi hna kha biapi ah chiah in ka langhter. Cucu ṭhen (1) nak dot in a rak chuakmi hmunkhat tein khuallam pehnak timi zeitindah kan theih timi hna kha langhter ṭhannak a si i cu konglam cu thlarau konglei hmailei caan caah zohnak hmuhning hna kha a karhcho ter. Kannih thinlung ah a ummi thinlung intuarhnak hna, thladem hna le ruahmi hmuhnak hna kha a tuahṭuantu hna he hmunkhatte ah pehkomh in ṭuan ding a si lai. ~henhnih (2) nak kha “Tilawng pakhat aa citṭimi khualtlawng hna” tiah minpek a si i, cucu Khrihfa chungkhar sernak le missionary hna rian ṭuannak ah aa telmi kawh auhnak he pehtlaimi hna, upatpek biaknak he pehtliami hna le uknak leiṭhen ah a ummi pehtlaihnak hna kha aa tlak deuhmi ningcang hna in thlenremh khawhnak dingah ka langhter. ~henthum (3) nak kha, “Sur kha heih cheh” tiah amin pek a si i atu ah kan hman liomi konglam (3) a simi, Biaknak chung ahmaan tein timhlamh khahchunhnak, biachahnak tuahnak prokarem hna, hlangfang tein sinak, ṭuanvo lak ṭavuan khannak le zohfel cikcek ṭhannak hna kha a langhter. Cu konglam he pehpar in “Biaknak karhter rian hna muisam thlennak” ah hmunkhat tein tel i rianṭuan khawhnak ningcang thar hna kha hramdomh i tuahṭuan khawh dingah hleikhun a biapit i a herhnak kong kannih kha a kan hal. ~henli (4) nak cu, “A tampi tlaih i hmuhnak” a si i, kannih pumpak pakhat cio kan ngeihmi pahrang hna le thluachuah veel hna kha pakhat le pakhat i zamh buin Bupi he pumkhatte siter dingin zeitindah rian kan ṭuan khawh lai timi lam hna kha kawl khawhnak ding caah a si. A hnubik ṭhen pakhat cu, “Nannih kha keimah nih kan thlah hna” tiah a min pek a si i, cu ṭhen cu hleice a biapitukmi a si i Bupi chungah a um liomi vialte cu atu bantuk Biaknak karhter ṭuan awk rian prokarem hna ah i tel ve khawhnak dingah ṭha tein timhlamh khawhnak caah a si. 12. A dihdonghnak cathanh a hun chuahnak cu Pathian bia dinnak i thihnak in a thawhṭhannak thawngin a rak umnak a si. Easter zinglei ah thlan lungkua leiah khulrang tein an rak ra cio i thihnak in a tho ṭhanmi Bawipa kha Vancung ah siseh, tikhor pawngah siseh an rak hmuhnak hna cu, kannih kha a dih a hmaanmi, a hmaanmi dinnak kha ṭha tein a kan theih hngalhter i, kannih kan chimrel (biaruahnak) hna zong kha a ṭhawnter.