TINHNAK I THAZAANG ṬHAWNNAK

TINHNAK I THAZAANG ṬHAWNAK KHA KAWL HMUHNAK

Nang cu teitu pakhat siding in tinhnak chiahnak i amiak theipar thlum alnak kha na cohlan thiam (na ingtuarhthiam) aherh.

Mipakhat cio i teinak kha kan zoh, kan cekhlat i, kan tuaktan ahcun thil pakhatkhat cungah thinlung duh ngei in a tuahṭuan thiammi, a fekmi tinhnak a ngeih i lam dingte (hnu tonlo) in kaar a hlang thiammi le zeibantuk rian hmanh ah thazaang dih- um chuahnak ngeih loin ke tonnak paoh ah kal a hmangmi, daithlang ngaiin um, ralring loin eimi nunnak in asimi nunning ah hrulhhruk ngaiin a um thiammi hna tiah thleidan in hmuh khawh an si.

Hika zawn ahhin a biapibik in aa thleidannak a ruangbik cu tinhnak ngeih lo in cun tinhnak i chiahnak i, a thlum- alnak hna kha intuar- cohlan khawh asi lo caah asi.

Sianghleirun (University) a kai liomi siangngakchia zatuak (100%) pakhat lakah zatuak sawmriat (80%) cu kekaar hmaihoihnak ngeilo an si i, khoika ka kal ti zong thei hlah, Khoika kal ka duh ti zong aa theih lomi an si i, nifa, nitin tein leikuang ah hika khika kalpeng, ei hnuah ihngilh, innlei kirṭhan in, ke kaar hmaihoih ngeilo in lam len sawhsawh men in a kalmi Rang hna he an i lawh. Mei tha santerak seh hna he an i lawh. Zeitik hmanhah daitein um thiam loin a ṭum a kai tiin an um.

Khikhi cu tinhnak an ngei lomi hna i kaarhlannak, nunnak lamthluan cu a si.

Theihhngalh pinak innak cu angan bikmi lunglawmhnak asi i tinhnak chiah (ngeih) nak i a nganmi teinak aphi pakhat zong asi fawn.

Upat awktlak asimi nunning in a nung i a ummi hna cu, an nun lioah langh setsai lo (zeiah rel lomi te) nunning hna in an rak um ko. Annih cu an thih lai ding kha ṭihmi an si lo. Zeicaah tiahcun, annih an nunlio caan chungah upat awk tlak a thiangmi rian kha an rak ṭuan i annih sinin a rak i pharh mi ceunak nichawn hna nih aa naihniam mi hna sinah voikhat ṭhan dairek in ṭhathnemnak a tuah caah asi.

Tuchan ah mitampi hna cu, mizapi hmaiah abiapi mi si duhnak thinlung nih khuhchilh (uk) nak an ngeih kha kan hmuh hna.

Voikhat lioah minote pakhat nih a hawipa sinah khan abia pituk asimi thil pakhat ka sungh cang; ka nunnak a rawk cang tiah a ti in a rak hrum ai bal. Mah a phunzainak bia kha a rak theih ve mi nutung nu pakhat nih na chim duhnak cu Tangka a lohtlau dihcang na ti duhnak a si maw? tiah a hal tik ah ahmaan ko, tiah a rak leh.

Cutikah nutung nu nih, tangka na sunghmi cu, ka nunnak a dihcang, tiah ti khawh asi lo. Kha thil nakin abiapi deuhmi thinlungput le nunnak in hmuhtonnak hngalhtheihnak fimnak hna an tang rih. Mah thil hna thawngin amah nunnak kha dirhṭhan asi ko, tiah a ti.

Voikhat lioah hawikom pakhat a rak um. Ka hawipa cu sipuazi ah tlamtling loin a rak um. Cutikah ka hawipa nih cun a nupi kha, thinlung zornak awthawng in tangka hna ka sung dih cang, tiah hrum- ai in a phunzai hnawh. Cutikah a nupi nih, “Ka vapa aw, Tangka lawng asi ko e” tiah a rak leh.

Zeicaah tiahcun a nupi cu a fekmi tinhnak a ngei i zeitik hmanhah a sungh a pek dingmi minung asi lo. Teitu asimi hna cu zeitlukin sifah harnak hna nih an va kulh hmanh ah teinak inglo, a sungh pek lomi thinlung thawngin voikhat ṭhan in hmuh tonmi sifah harnak hna nih teinak lampi (lam thluan) cungah phak dingin a phawrh kha kan hmuh.

Minung hna ah a si thiammi thazaang dermi le thazaang ṭhawngmi, sifakmi le mirum, a ṭumchuk mi le teinak hmuh in minthang mi hna i abia pibik an i thleidannak kha, ka hlathlai mite chungin ka chim asi ahcun tinhnak a ngeih maw ngeilo timi cungah aa hngat kha ka hmuh khawh. Mah thazaang ṭhawnnak cu minung mit in hmuhkhawh asilo nain, minung pakhat i nunnak (nunning) dihlak kha thlenter khawhnak ṭhawnnak a ngei. Mipakhat cu zeitlukin thil tikhawhnak a ngeih i fimnak pahrang le thil sining, caan le caan ṭha hmuhnak um ko hmanh seh, tinhnak a ngei (a chiah) lomi cu, khi caan ṭha hmuhnak le thil sicanning hna nih a haar m kaphnih naamtong si ding a ser piak khawh, tiah Dr. Thomas Buxtox nih a chim.