
Lai Nunphung (Ram le Peng Min Saknak)

Audio (aw) zongin ngai khawh a si. 👇👇
Ram le Peng Min Saknak
Biahmatthi ah kan chim cang bantukin 1896 kum in 1948 kum kar i culio Hakha Sub-Division (Halkha pengpi) cu a rak kau ngai. 1948 kum ah Matupi, 1965 kum ah Thantlang (Thlantlang ti a rak si nain, Thantlang tiah 1980 kum ah thlen a si) hna kha Sub-Division le Township timi peng ah rak tthentthan a si i, atu tiang a hmun lan cang. Cu a kau ngaimi Hakha Sub-Division ahcun khuate lawngte hi khua 300 dengmang, khua 250 hrawnghrang an rak si rua. Cutluk a kau mi pengpi cu Halkha khua in Vuanthokpi SDO (Sub-Division Officer) pakhat, Treasury Officer pakhat, cazi 2/3 hrawnghrang, Holh lettu pakhat lengah palik 20/30 hrawng nih uknak le cu an rak kalpi dawhdang a si. Cu tikah, khuasual ton, ngunkhuai peknak le tilian le meikangh nak lei zawtlak tikah SDO le a hruaimi uknak lei rianttuantu hna caah, um/kalnak le tawlrel nak lei a rak fawi lo. Khuate zong cu a rak tamtuk caah, khuazei lei ti kha hmakhatte ah hliah zokzok, i cinken le i chingchiah zong a rak fawi lo.
Cuti a si caah, 1990 hrawnghrang ahhin Halkha i atthumi Vuanthokpi SDO nih Halkha Sub-Division chungah a ummi khuabawi vialte le lungfim upa vialte kha a rak pumh hna i anmah le an umnak cio hmun le ram tuanbia a rak hal dih hna. Mah hnu cun an umnak cio ram le peng, tlang hna kha a min a rak pek/sak dih hna. Cu hna cu:
-Zotung peng/ram
-Senthang peng/ram
-Zophei peng/ram
-Lautu peng/ram
-Mara peng/ram/tlang
-Mi E peng/ram
-Zokhua peng/ram
-Bual peng/ram
-Vailam tlang
-Vanzang tlang
-Zahnak tlang
-Khualhring tlang……. hna hi an si.
Hi Mirang Vuanthokpi nih Halkha pengpi chung min a rak sakmi hi a ngaite ahcun, uknak lei mit (Administrative perspective) in min a rak pekmi an si i, anmah Mirang hna uknak mit in zoh ahcun a rak ttha tuk ko lai. Cu min peng le ram min sakmi chung kan zoh tikah hrin phunpi (Ecthnicity race) pakhat kha tthenhmal bantukin a hung can tik bel ahcun, atthatnak a um bantukin, cu tthenhmal mi nih a va hnorsuan mi asiloah tefa hna chan a ping le pang in sullam i lak sual zong a cang kho mi a si, tiah ka ruah.
Thantlang Peng chung, Nitlak leiah Khuatlaknak
AD 1400 hrawnghrang ah Halkha cu chaklei Lailun, Zotlang lei in khua an rak tlak i Phailen zawl, cu hnu ah Inncar lo timi Mualzung, cu hnu ah Bualkua ti in rak tlak a si. Cu lio khua a rak tlatu hna cu:
Khenglawt, Cinzah, Chamhnin, Thihlum, Zinhlawng, Hlawnching, ttio Hlei le Hluan Sang tibantuk mi tlawmte an rak si. A u ttio Hlei kha a nau Hluan Sang nih a thah hnu cun, “Chuncung khualu Zinghmuh tlang let Timit va ral Pialral zolotaw, Thei Thang khangca rawn ahkhin Hniarlawn pa nih khua a tlak i cu Hniarlawn pa khua cun Tinhlawng, Zingthoh, Zinhlawng phun nih Thantlang khua cu an rak tlak. An hnu in, Mualhlun le Hlawnching nih an zulh hna. A hmasabik ah Rawphai chak Hlawngzang ah an rak um. Hlawngzang cu Khuathang ah an i tthial. Khuathang ahcun ti a hartuk i Raciah va le Pawhterawn karlak ah an rak itthialtthan. Cuka hmun zong ahcun ti a har tthiamtthiam i voikhat ah ti-than an i cuhnak ah Mualhlun nu le Tinhlawng nu an rak i that. Ti a fawi deuhnak cu an kawl lengmang i an rak hmuh hlei lo caah a hnu bik ah, “Hika Mar vuinak thlan tang ahhin i tthial ko usih” tiah an ti i an rak i tthial. Cucaah an khua min cu, “Thlantlang” tiah an rak ti. Thlantlang khua i an um hnu ah Siakhel, Bawmchuak, Thlihlum, Vanngiang, Khiteng, Bualteng, Erhlawt, Rualhleng, Famcun le phun dang nih an rak fuh hna. Hlan phun ahcun khuatlatu le tikhur huattu cu khuabawi an rak si tawn nain, khuatla hmasa hna cu santlai lo an rak si caah Hlawnching pa cu bawi ah a rak cang. (Laimi Phun Thawhkehnak le Khuatlaknak by the late Wunna Kyaw Htin Pu Ngun To (Retd DC), September 2017, cahmai 315).
Cu Thantlang khua an rak tlak hlan ahhin Mar/Lusei pawl nih khua an rak tlak cang. Laimi phun cu Mar/Lusei phun an luh hnu ah Thantlang peng chungah a va lut mi an si. Mar/Lusei cu Falam peng Zongte tlang in Thantlang peng chungah an lut. Cu lio Mar Khua i khua ngan bik hna cu, Tlangkhua, Khuahring, Zongte le Vanzang (Mar miphun khua lawngte) an si. Inn 600 reng lo cio an si an rak ti. Cu lio Mar khua hna cu: Khuahring, Vanzang, Pautu, Zongte, Selawn, Rianthlei, Lunkhua, Seipi, Bochung, Saihhmuh, Tlangphai, Tilum, Lawitlang, Palte, Laizawl, Conghoih, Tlangzawl, Bualte, Satawm, Khuapisip, Siallam, Lungbel, Khawthlir, Cawhte, Khawzim, Ngente, Bapi, Tlangkhua (khua 28) an rak si. Falam peng Zahau ram in Thantlang peng Khualhring tlang in Vanzang, Sopum le Thantlang tiang an rak i phah. (Ibid, Pu Ngun To, cahmai 325-326).
