Catholic Bupi ah a ṭhitum mi nu le va hna cu pumkhat an si (Gen, 2:24). Nu le va hna cu chungkhar kongah keimah pumpak ti duhnak, ruahnak abimi “Keimah” timi biafang hi hmanawk asi tilo. Va asiah nupi asiah “Kannih chungkhar” tiin hmandeuh ding asi.

Nupi le va hna cu chungkhar ah “nangmah ṭuanvo, keimah ṭuanvo, nangmah rian, keimah rian, nangmah kongkau, keimah kongkau, nangmah thil, keimah thil” tiah thleidan khawh an siti lo. Kannih rian, kannih ṭuanvo, kannih kongkau, kannih thilri, kan chungkhar timi hngalhnak le cohlannak, theihthiamnak chiahding asi. “Keimah” timi abimi ruahnakin, abimi chungkhar in, a kau chinchin mi ruahnak ah chuah a herh.

Kannih innchungkhar timi biafang hmannak cu a zapi he aa pehtlai mi sinak kha a langhter. Nu le va pahnih tein a nganmi chungkhar ṭuanvo kha i cheuh in ṭuanvo lakding asi.

Innchungkhar rian kha kanmah rian asi tiin duhnak lungthin ngeih a hau. Ṭuanvo tlolhhnak, lungduh lonak cu chungkhar hrawk bantuk asi.

Keimah timi lawng a duhtu cu amah saduhthah, amah duh herhmi, amah lung diriamnak, amah nuamhnak lawng kha papekin a tuahtawn. Abiapi ah a chiah tawn. Midang duhherhmi, midang ruahnak, midang hna lungtlinnak kha zei an rel tawnlo. I pekchanh mi nakin hmuh lei lawngah ṭuanpiak mi nakin fialding tu kha an duh deuh.

Nu le va an pahnih tein ‘Keimah’ tiah an ti chung paoh cu pakhat le pakhat an i duhdawt taktak kho lailo. Pakhat kha rianṭuanpiaktu minung lawnglawng ah an chiahtawn hna. Aa tluk tein an i kawm kholo. Nu le va pahnih hna cu rianṭuan piaktu minung an silo. A dot aa khatmi minung an siko. Rianṭuan piaktu a silo mi, upat awk tlak asimi minung kha rianṭuan piaktu menmen ah an komhtawn mi hna cu ngaihchiat awk ngaingai asi.

Keimah timi lungthin a ngeimi hna cu chungkhar rian nakin amah rian lawng kha papekin a tuah tawn.

Keimah timi thinlung a sang chinchin mi chungkhar ah ṭuanvo tlolh, nupi le va keimah timi hrihnuknak ruangah isik velhnak, ṭuanvo tlolhnak le harnak tonnak ṭhathnem lonak hna a chuahter i a donghnak ahcun chungkhar ṭhen hramthawhnak ah a phanh tawn.

Nangmah cu keimah timi lungthin na ngeihchung paoh cu chungkhar ṭha pakhat na sikho bal lailo. Keimah iti duhnak thinlung cu duhdawtnak a zortertu hmelchunhnak pakhat asi.

Nu le va hna cu pumpak thinlung ruahnak lawng kha papekin an tuah tikah cun dawtnak ralchanh in asiloah dawtnakin an pial i rian an ṭuantawn. Mithiang Paul nih pumpak lungthin ruangah a chuak khomi sualnak kong a langhter mi cu, “Minung sining nih a tuahtawn mi cu a fiang ko, nu le pa sualnak te hna, a thurhnawmmi thil tehna, aa dawhcah lomi thil tehna, siasal biaknak tehna le dawih le eih tehna hi an si. Pakhat le pakhat an i ral an i do, an i nahchuah, an thin a hung anmah zawncio lawng an ruat, an i ṭhen. Ziar an i ngeih, zu an ri, an au an khuang i cubantuk thil tampi kha an tuah lengmang hna” (Gal. 5:19-21) tiah a ti.

Adik mi duhdawtnak cu pumpak thinlung kha a hlonhpiak. Adikmi dawtnak cu pumpak thinlung a ngeilo. Chungkhar lei kulhchung na luh le cangka nang cu na pumpak thinlung kha na thihter hrimhrim lai.

Na pumpak thinlung thihter na ngamh maw?… Ruatṭhan tuah uh!

Pumpak ti duhnak nih an halnak tehna,

Pumpak i duhherhnak tehna.

Pumpak a nuamhnak tehna,

Mah ca lawngah a lomi pumpak thinlung hna kha na duhdawtmi caah na hlawt ngamcang maw …?

Na innchungkhar caah hlawtding in timhcia na sicang maw? Cucaah mi thiamsang pakhat nih hitihin ralring a kan pek.

            “Nang cu sullam ngeite le nuamtein ṭhitum lehthahnak ngeih na duh ahcun pumpak thinglung he i ṭhen hmasat…” tiah a ti.

            Dawtnak timi cu mah duhmi ngolnak …

Pumpak duhnak na tlaihchanh chung paoh na ngol kho lailo.

Dawtnak timi cu ngaihthiamnak asi … a ti.

  Keimah pumpak duhnak hri naa ngerh chung paoh na ngaihthiam kho hna lailo.

Dawtnak timi cu zawnruahnak asi … ati.

Keimah pumpak kha na pomchung paoh zawnruahnak na ngei kho bal lailo.

            Dawtnak timi cu theihthiam piaknak asi … a ti.

            Keimah pumpak khuhchilhnak tangah na theihthiam piak kho bal hna lailo.

Keimah ca lawng timi pumpak thinlung hlawtkho loin nang cu dawtnak rili asimi chungkhar nunnak chungah ka lutcang lai na tiah cun tichung i zuksuai bantukin saduhthah dawtnak hna cu pakpalawng asi lai.

A nuammi, lung hnangam mi, a daimi chungkhar vancung inn pakhat na ser kho lailo ti cu a fiangtuk mi asi.

The post NU LE VA KHAT LE KHAT CUNGAH CHIAHDING MI ṬUANVO first appeared on RVA Hakha Chin.

The post NU LE VA KHAT LE KHAT CUNGAH CHIAHDING MI ṬUANVO appeared first on RVA Hakha Chin.

St. Anne; Bawinu Mary a nu (Kumzabu pakhatnak) 

          Bawinu Mary i a nu le pa min kha Bible ah hmuh a si lo; Asinain, pupa zulhtawn, chimtawn mi phunglam ningin (Tradition ningin) Bawinu Mary a nu cu Anne a si i a pa cu Joachim a si tiah kan theih. Anne, Anna or Hanah tiah auh a si i a sullam cu veel thluachuah (grace) timi sullam a ngei. Mary a pa Joachim i a sullam cu Jahweh nih hlankan in a timhtuah timi sullam a ngei. Annih an fanu kha (Mariam = Mary) tiah an auh. Mary timi sullam cu Pathian nih a thlacamnak aw a ngaih piak tinak a si. Kan nu Bupi cu St. Joachim le St. Anne hna kha ngaknu thiang Mary i a nu le a pa sinakin upatnak a pek hna. Annih kong kha hnonmi Bible ah aa telmi St. James Thawngṭha chungah hmuh khawh a si. Mah Bible cu St. James nih kumzabu (2) ah a rak ṭialmi a si. Asi kho ko, tiah zumh a sinak cu veel (grace) tiah sullam a ngeimi Anne kha vancungmi nih vawleicung mi vialte nih thangṭhat in an cawisan dingmi fanu thiang kha na paw in na pawi lai, tiah Anne kha a rak chimh. Constantinople khua ah Biakinn pakhat kha amah min bunhin an rak pekchanh. Kumzabu a lai tuahcun mi nih an upatnak kha kaupiin a rak hmuh. Kumzabu (4) ah Jesuh i a pi, Bawinu Mary i a nu Anne kha upat peknak cu nichuahlei Bupi ah fiang tein hmuh khawh a si. Kumzabu (8) a hun phak tikah nitlaklei Khrihfa Bupi zong nih hmaizah upat peknak an tuah ve cang.

          1548-kum tiang ahhin Bupi chungah Puaini sinak rikhiah (26 July) si rih lo. St. Anne kha Britain le Canada ahcun an upat ngai. Amah milem a umnak hmun paoh cu a minthang ngai. “St. Anne cu nu hna nih fa an hrin lai tik caan ah an bochan dingmi nu” a si.

St. Joachim (Kumzabu pakhatnak)

          Bawinu Mary i a pa tiah zapi nih theihmi St. Joachim nunnak kong kha Bible ah aa tel lo nain, Joachim kha Yahweh nih hlankan in a timhtuah tiah sullam a ngei. Cucu hnonmi Bible St. James chungah hmuh khawh a si. Joachim le Anne, an fanu Mary hna cu Galilee peng in an ra i Jerusalem ah an caan an donghter tiah an ṭial.

          St. Helena nih Sts. Joachim le Anne hna kha upat peknak in Biakinn nganpi a rak sak. Cu hmunah anni hi thlan lungkua upat peknak kha kumzabu (9) tiang cat loin an rak tuah. Ahnu ahcun kha Biakinnpi kha Muslim Bali nganpi ah a cang. 1889 kum ah hlan phunglam ningin Bawhte Jesuh innte kha an ṭamhmawih ṭhan. St. Joachim tucu kumzabu (16) thawkin upatpek conglawmhnak kha a rak co. Amah cu Mary a ngakchiat lioah Bible thiang kha relding le hlathlai ding a cawnpiaktu a si tiah chimmi pa a si. St. Joachim puaini cu nichuahlei Bupi ah a hlan tukmi puai a si. Nitlaklei Bupi ahcun kumzabu (15) thawkin fiang tein hmuh khawh a si.

          Kan nu Bupi nih fanu thiang (Ngaknu thiang) Mary i a nu le pa a simi Sts. Anne le Joachim puaini kha Nu le Pa Puaini (Parents Day) tiah fonh in 26 July Puaini ah a tuahter mi hi aa tlak ngaimi a si. (Nu le Pa Puaini hi kumzabu pakhatnak in a rak i sem cang i kumzabu (15) ahcun ṭhatein a rak hrin cang ti khawh a si.) Nu le Pa ni hi, nu le pa hna kha dong loin philh lo, cinken camcinnak asi caah kan philh awk asilo i kan hnon hrimhrim awk zong asilo. Tehte pakhat in ka vun langhter lai, –

-Nu dawtnak cu, na mit pahnih na chinh tiang hmanh ah aa chin bal lo; Pa dawtnak nihcun a mit in bia a chim lo. 

-Nu nih vawleipi he theihternak a tuahpiak i, Pa nihcun vawleipi kong kha a cawnpiak.

-Nu nih nunnak kha a pek, Pa nih nunṭhannak kha a pek.

-Nu nihhin rawlṭam tihal in a kan chia ballo; Pa nihcun rawlṭam tihalnak aman kha a theihter.

-Nu nih ralring in umnak kha pa a pek; Pa nihcun ṭuanvo lakthiamnak kha pa a pek. 

-Nu nih tlu rillo dingin a khampiak; Pa nihcun thawhṭhan thiamnak kha a cawnpiak.

-Nu nihcun lam kalthiam ding kha a cawnpiak i Pa nih nunnak lamthluan ah karhlan thiamnak a kan cawnpiak. 

-Nu nihcun a hmuhtonnak chungin a cawnpiak; Pa tu nihcun nangmah na hmuhton mi chungin cawnnak i lakthiam ding a cawnpiak.

-Nu nih khuaruat hmuhkhawhnak hna kha a ruatter; Pa tu nihcun a hmaannak kha a ruatter. 

-Nu dawtnak kha kan chuahka tein kan hngalh cang. Pa dawtnak tucu mah pumpak nih Pa dirhmun phak hnu ceo ah hngalh le theih a si.

-Nu le Pa chimhhrinnak kha ngai ulaw zul uh!

Na nu le na pa kha daw hna. Na nu le na pa kha mansung ah chia in tlaihchan hna.

A thicia mi na nu le na pa hna caah thla campiak hna! 

          Hi thil hna hi fale nih kan tuahkhawh ahcun  nunchung khua awng pemnak a si i, chantlung tiang nuam tein nunkhawhnak a si.

Nobert Ca Ling (OSC)

The post ANNA LE JOACHIAM first appeared on RVA Hakha Chin.

The post ANNA LE JOACHIAM appeared first on RVA Hakha Chin.

Fale hna kha biaknak kha phung cawn piak lo, forhfial lo nak cu nangmah pumpak nih biaknak i a man n hngalh lo ruang ah a si lai. Cheukhat nu le pa hna cu zohchunh awk tlak ngai an si. Fale hna kha biaknak dinnak kong kuttongh tein an cawn piak thiam. Cheukhat nu le pa hna tu cu mah pumpak hrimhrim nih Biakinn pumh loin fale hna kha an forhfial hna. Man timi cu mah pumpak nih manngeih ter lawnglawng ah midang zong nih man an ngeih ter ve lai a si. Mino cheukhat upat awktlak, zohchunh awktlak pakhat cu rianṭuan ding in a kal lai nak khua pakhat ah Biakinn a um maw um lo? tikha an hlat hmasa tawn. Asinain, cheukhat tucu kumsem nawn tiang rian an ṭuan ko cang nain, Biakinn khoika a um tihmanh kha an ruat bal theng rua lo. A ruah bal mi an lawh lo.

Catholic Khrihfa cheukhat hna cu ṭhancho nak rian, Kompuai hna an ngeih i biak nak phuntling, miphun tling aa tel mi rianṭuan tu hna he rian an ṭuan cio. Asinain, cu rianṭuan tu hmai biak nak kha biapi ah an chiah piak hna lo. Cheukhat chungkhar hna cu biaknak budang sin um an auh hna. Nain, an nih i biaknak kongkau kha zeitikhmanh ah an zoh piak hna lo. Man an ngeih ter piak lo. Cuti a si ah cun nangmah biak nak lei na zumh nak zong kha zeitik hmanh ah a thei lai lo.Lung duh nak zong a ngei lai lo. Nangmah kha inntek pakhat, rian ngeitu pakhat a si ti mi ruah nak leng ah lungduh nak a ngei lai lo. Biana ah nang cu zarhpini fatin Biakinn na kal lengmang nain na kuttang hna ahleice biaknak aa khat lomi hna tucu kumkhat voikhat tluk hmanh an biaknak puai kal na auh hna lo ah cun, nangmah na biaknak kha zeitin hmanh in an in theih piak kho lai lo. Biana ah nang cu nifatin Biakinn na pum langmang nain an nih tucu meting an kal, a lengmen taih an in ruah ko hna lai. Biana ah Bible cauk pek i na rel ter hna hmanh ah tuan ah tuan bia rel bantuk in, annih nih an rel ko lai. Kan nih ca chim tu Siangbawi pakhat a kan chimhhrim nak bia pakhat cu “A man na theih lawng ah man a ngei,” timi asi. Kan nih Khrihfa cheukhat tucu ziaza cawnpiaknak an ngaih. Zarhpini ah rian an i dinh. Sihmanhsehlaw pumpak rian tucu i dinh lo in ulh ni (zarhpini) asiah cun midang tu kha fial in an ṭuan ter hna.

Minung vialte cu Pathian fa kan si dih kha na cohlan a si ah cun an nih kha ulhni (zarhpini) hna ah rian na fial siang hna lai lo. Voikhat ah Khrihfa pakhat nih a chim bal. Alungchung bia cu, Biakinn luhnak kutka ah pekchanh nak caah chaw hna an zuar mi kha ka sia rem lo. Pekchanhnak tel a duh mi Khrihfa (RC) hna caah tlamtling seh tiah an tuah mi a si ko lai. Asinain, Keimah hmuhnak ah cun Pathian kha pekchanh a duh mi a si ah cun Biakinn a rat hlan ah inn ah timhlamh cia a si ko lai” tiah a chim. Khi bantuk sining kha hmun cheukhat hna ah kan hmuh thiam. Cu asu ca zong ah ca chimtu Siangbawipa nih a chim bal mi cu, “Biaknak cawnpiak nak cu mihrut miṭhalo hna ruangah a ziam te lai,” ati. Ram rian timi cu ramkhel mi hna pakhat le pakhat dingfel lo nak ruang lawnglawng ah ning cang loin a um mi asi. Biaknak (dinnak) zong Biaknak phungchim thiam mi (a thiam mi) hna ruang ah a ziam tam. Muslim biaknak phung kha kha biaknak chuung tel hna lawng nih an hrawk bantuk in Budhist biaknak zong Budhist chung tel hna lawng nih an ziam ter khawh ve. Kannih Khrihfa hna zong Jesuh Khrih i phungbai cawn piak nak kha ning cang lo-palh ngai in tuah ṭuan nak in thazang a zorter. Kannih zong kan mah i Catholic cawnpiak nak (Biaknak) kha a hrawk tu cazin ah kan ni tel ve sual cang maw? Ruat tuah usih!

The post Biaknak le Chungkhar first appeared on RVA Hakha Chin.

The post Biaknak le Chungkhar appeared first on RVA Hakha Chin.

            Ṭuanvo hngalhthiamnak cu mino hna cu chimlo upa hna hmanh ah aum ding ahar. Ngakchiat lio tein ningcangte in zohkhenhmi (lamhmuhsak nak ingmi) siṭunglo ahcun, ṭuanvo ahngalh thiammi pakhat siding ahar ko.

            Asinain, nunnak hmuhtonnak, rian i aherhnak (halnak) ruangahmi hna cu ṭuanvo hngalhthiammi dingin an i zuam cio.

            Mino hna chungah ṭuanvo hngalhthiammi hna, ṭuanvo a lakthiammi, fahnak ing thiammi mino tampi an um. Mino nunning cu aṭhabikmi cawnnak Sianginn nganpi a si. Mino nunnak nunningah mah pumpak kha tuahkel tuah lengmang nakin i zohkhenh asi ahcun, ṭuanvo ahgalh thiammi hruaituṭha sidingin i zuam tuah.

            Ṭuanvo hngalhthiamnak cu amah tein a rami asi lo. Sikaan a ngeimi, thazaang chuahin aa zuammi, ralringnak a ngeimi, rian kha man ngeihtermi hna lawngnih ṭuanvo an hngalh in ṭuanvo tlam an tlinh.

            Mikip cu mah pumpak i uahnakte ngeih dih a si. Mino phu (bu) hna tu ahcun i uah lungpuam loin chuahkhat unau ṭafar thinlung chiah (ngeih) khawh ahcun aṭha tuk. Dinfel ah zaummi mino hna kha uktu hna nih an uar, an dawt. Mino pakhat le pakhat zong an i upat.

            Sikaan angeimi mino siding i zuam tuah. Mah pumpak zumhnak ngei. Minih bochan khawh dingmi mino pakhat siding cawngtuah. Tinhlam tuah. I remh tuah.

            Mino hna caah chan a pehpeh i tlaihtleng (zohchunh awkah chiahmi bia) pakhat te chimh kan duh hna.

            “Muihnak kha chiatserh in umnakchain Phazawngdan kha vang tuah.”

            “Vawlei Ceunak, vawlei Cite si cio uh.”

The post MINO LE ṬUANVO HNGALHTHIAMNAK first appeared on RVA Hakha Chin.

The post MINO LE ṬUANVO HNGALHTHIAMNAK appeared first on RVA Hakha Chin.