Lai nunphung cheukhat

HLANLIO MINO KOMHHAWINAK A DANGDANG

  1. HRU DEN; Hru den timi cu nga thahnak caah hru (hrihruang, thinghram) kha an laak i hru denh in nga tampi an thah hna nak khi a si. Hru denh caan a ṭhatnakbik thla cu khuakhen caan (April le May) ah khin a si. Caṭialtu hi 1986 kum Rezua ka umlio, Tangli camipuai phiṭer dingin Hriangpi khua ah ka rak kal. Hriangpi khua upa le mino pawl nih Rezua Sayaci (asiloah) Thangaw kan pu a rak kan tlawng i hru kan denhpi lai an ti. Nga denh awk hru cu innkhat pawl thum cio an i rinh. A thaizing ah Bawinu tiva ah kan kal hna. Hru denhnak hmun kan phak ah lungtum ngan nawn tampi kha hmunli hrawng an pumh hna i a cungah hru pawl cu an chiah. Cun lungṭiak hna tam nawn an chilh hnu ah tlangval le patung no pawl nih tanbo pakhat cio in an tuk an den. Nungak le nutung no pawl nih an sei cio in ti an toihpiak hna. Hruaitu upa nih a za cang a ti tikah hru sivai ruangah a thimi le a rimi nga pawl kha tlaih a si. Hmunkhat ah kan pumh hna i tlangtlatu pawl nih nga cu ṭhenphawt a si. Cu lioah inndong in an ṭhen hna i keimah Ngavang nganbik (14″ a kaumi) le Ngakheng an ka phawt. Hi lioah nungak tlangval cu an i nuam taktak. Zan ah khuabawipa inn (keimah tlunnak inn) ah nuamhsaihnak an tuah rih.

Hlanlio ah hi bantuk Ngadenh (hru denh) an tuah tikah Laiphung in arhli asiloah meheh tum an i phorh i khuachia sin thawinak tuah hmasa phung a rak si. Kannih tu cu Pathian sin pekchanh thlacamnak in kan thawk. Upa nawlngaih a herh ngaingai.

2. PARA THLEI; Para thlei timi zong hi a phu in ngatlaihnak phunkhat a si ve i nungak tlangval hawikomh nuamhnak pakhat a si ve. Tiva hna lei a bitnak deuh ah ti kha kham i lamdang in luanter a si. Vasum lei tiva aa ton ṭhan lainak ah ṭha tein kham a si ve. Ti a reu tikah hru   denh a si i a thimi le hru a rimi nga pawl kha char le sei in tlaih a si. (Para thlei dan dikthliar deuh in kan ṭial ṭhan te lai.) Para thlei tuah tikah nungak tlangval a phu in i sawm, innpa chakthlang i sawm in para thlei khawh a si.

3. NUNGAK TLANGVAL HLA LEHNAK; Hlanlio chan ahcun chunhthah puai a rak tam ngaingai i khuaching chan chungkhat pawl cu rak kawh hlam lengmang a si. Khual le Lai khat ṭhit-umnak zong a rak um zungzal. Lai khatmi nih khual kha hna bei seih deuh phung a rak si rua. “Mikut cung savo puam” ti hi a rak si ko rua. Cu bantuk khual le Lai tonni ah khual nungak zong kha uar deuh i khual tlangval zong nih sa an zawhnak khua nungak kha uar deuh phung a rak si ko rua. Cuti cun hla khan an i chawn kan ti lai maw hla an i leh kan ti lai dek. Khakha an i nuamhnak bik caan hawikomhnak phunkhat cu a rak si. Rawlei tikah nungak tlangval buhbarh a um zungzal i khim tiangte i barh a rak si. A lang le a lang zongin aa haam in a rak i uarmi zong an um kho men ko. Cu pinah a pikpak in khuaching chan in a hong tlawngkai mi tlangval/ nungak zong caan sau nawn caam hi a rak um i, rak i komhhawi a si ṭhiamṭhiam. Cuti hawikom an i ngaihnak hla fungkhat cu; –

           “Kan i ngaih ah va tum tia lo le Lai khuakhing bang, kan vai ton zei ruah hlei um ṭung lo, sai ai zah bang kan ti hi!” (awphei) (A sullam; Kan i ngaihning ruah tikah cun, kan i ton tikah zeitluk khin dah bia kan i ruah telai ti na lakah kan lung a kan sukhai i biaruah awk hngalh set loin, ai zah bang kan ti, ti khi a si.)

Tlangval pa; – “Nan sin caam riangmang cu ka duh na hringhran in, Lairawn kan khua lei ah zaang chawng le ṭuan ka ngei hna ri lo” (awphei) (A sullam; Nan sin saupi caam ka duh nain khua lei rianṭuantu, bawmchantu ka ngeih lo caah a si.)

Nungak nu; – “Kan khua chuah le kan hauhnar na liam ni ve cu, zalam thingdir ah zuun bang ta law, pardang kan hoi lai ding ah!” (awphei) (A sullam; Kan khua i nai thawhni ahcun, hi hnu kan hun zoh lengmang dingah lampawng ah hrualhreuh ta te mu.)

Tlangval pa; – “Nan khua chuah le nan hauhnar ka liam ni ve cu, Hluaifu kaileng va in aan dawhte, ka zul law ka lungngamnak” (awphei) (A sullam; Nan khua in kai thawhni ahcun, ka lung hnangamnak ah bongva tal in hong ka zul ve te mu.)

Nungak nu; – “Kan khua chuah le kan hauhnar na liam ni ve cu, tual chuak loin hreng cin ruun kai khar, lai dah puantiam hong loin!” (awphei) (A sullam; Kan khua in nai thawhni ahcun, lengchuak loin inn kai kharkhumh lai i puantung thlirh in na zuun ka uul lai.)

            (Lautu nunphung hla zongin tenh ta ka duh. Hnaring le Thangaw hla lehnak)

Tlangval pa; – “Philia i hliy, maw ca ne te, luruo u le paa a lu nung ma luo a vie zang re the ve.” (A sullam; Nan khua in kaa thawh (kir) ni ahhin, vaurong par bang muidawh nu te hi, zeicah a rak ka zulh ve hnga lo.)

Nungak nu; – “Philia na hliy maw ca ne te, va zung hnungluo ca via ziy he ang, na nungpa pa lung ta cuo ma!” (Aa duedue aw an si) (A sullam; Kan khua in na kir ni ahhin (bawipa) na hnu rak in zul ning law, na nu le na pa an hna tla hnga maw.)

 4. Hlanlio nungak tlangval nih biakam phunkhat an rak ngei. Capo a lo ngai nain biatak ah ai cang. “Capo biatak ah tla” timi bia khi a chuak. Tc; Nungak nu nih, “Ngahring kan dawi lioah kan chiah tami kan taal te kha, a va la ngammi tlangval pa nih nan ka co khawh,” a ti hna. Asiloah kha tlangval hna chungah a uar bikmi tlangval kha bia a kamh. Cuti biakamnak i a rak i comi zong an um ve an ti. Cun rianṭuannak zongah a si ṭhiam ṭhiam. Abianaah, nihin ah kan lo nan kan limpiak khawh ahcun zu kan in dah hna lai ti bantuk, tuchan ah dawr ah rawl kan in dangh hna lai ti bantuk a si. Kha ti kamhmi kha cu tlinter ve hrimhrim a hauh caah bia a kamhtu lei kha abiapi deuh.

A donghnak ah, hlanlio nungak tlangval (komhhawinak cu ti khawhtawk in kan langhter cang. Kha tluk i hawikomh le tlonlen ṭi tikah, zaaran hmuh ningin cun nungak nu nih aho hi dah a uar i a duhbik ti hngalhkhawh a rak si lo an ti. Kha nih khan Laimi kan umtu khuasak, huaiher, mitau khuahrah ningcang hi veel in a khat i, iang zong a ngei ngaite ti kha kan hmuh. Cucaah atu chan ṭhangthar kan fanau pawl zong nih Laimi iang-ai kan ngeihnak zawn tete hi nunpi ve ulaw zeitluk in dah kum zabu 21 ahhin a ṭhat lai ti saduh thah buin baang rih usih.