Ram zaamtaknak

Ṭhanchonak cu rumnak a si kan ti ahcun hlanlio kan pupa hna chan nakin atu kan rum deuh kan ti kho hnga maw? Ṭhanchonak hi nunnuamnak in kan tah ahcun hlanlio kan pupa chan hna nakin kan i nuam deuh kan ti kho hnga maw? Hlanlio kan pupa chan hi ngaih a um pah tawn. Ramsa, thingthei phuntling ramchung ah an ngei i, pakhat le pakhat zong an rak i daw ngai; an khuasak zong a rak nuam ngaingai.

Chinmi kan sifah a thuk chin        

Nifa eiawk rawl le ngandamnak sii-ai cawknak ah Chinram i innchungkhar hna 100 ah 85 cu leiba an ngei tiin WFP nih 2009 ah thanhnak a tuah.  Chinram khuate leiah thlakhat ah sa (mehthaw) voikhat hmanh ei loin ngapih le makphek in, zingchunzaan buti he khua a sami an tamtuk rih. Zarhpini hmanhah hnipuan ṭha deuh te thlennak ding a ngei lomi tampi kan um rih fawn.  Hlanlio ahcun mi zapi ti ngawt in hnipuan ṭha an ngei lo lawlaw i hnipuan fenhaihnak ah a poituk ah an rak rel lem lo.  Tuchan ahcun hmuhtonnak zong a tam deuh cang i, a ngeimi hna nih tamtuk an ngei i, a ngeilomi hna caah cun ngeih lo an i theih chinchinnak a si khun.  Sifahnak a thuk i theih chinchin a si.

Chinmi kan sifahnak a ruang cu a tampi a um lai nain a ṭhami fimcawnnak (good education) kan ngeih lomi hi a ruangpibik pakhat a si.  A ṭhami fimcawnnak cu miphun ṭhanchonak caah a herh bikmi pakhat a si.  Cun, fimcawnnak cu mi vialte i nuhrin covo (human rights) pakhat zong a si fawn.  Khatlei ah, a tling lomi fimcawnnak (inadequate education) nih miphun ṭhanchonak a pek lo pinah caan le thazaang (resources) dih sawhsawh men a si i sifahnak tu kha a zualter chin.  Nuhrin covo a si ko mi fimcawnnak ṭha hi kan cohlan thiam lo le kan cohlan khawhlo ahcun kan sifah cu a thuk chinchin ko lai. A ṭhami fimcawnnak ti cu a tawinak in chim ahcun “kan khuasaknak ah kan herh bikmi hna kha a kan theihter, a kan hmuhter i a kan pe khomi fimcawnnak, fimthiamnak kha a si.”

Ram Zaamtaknak

Chinmi hna cu hlanlio chan in, lothlawh in pawcawm mi kan si.  Lo kan thlawh ningcang hi hlanlio pupa chan in nihin ni tiang thlenglo in kan hman.  Kan fimcawnmi chungah lothlawhnak kong aa tel lo i, nu le pa, upa hna zong nih lothlawh hi a niamtuk ah an ruah rih caah an fale hna kha lo thlawhter lo dingin sianginn kai i, cozah rianṭuan dingtu kha an kan zuampiak.  Cozah rian cu mi tampi ṭuan awk a um lo.  Nitlak ramlei ahcun lothlopa cu minung si kho deuh ah ai tel. A ruang cu lo thlawhnak ah a herhmi thiamnak an ngei.  Ṭhangthar mino hna nih lothlawh ding kan i tim ti lo.  Lo thlawhnak lei he pehtlaimi fimthiamnak kan ngei lo i, kan vawlei zong a nawn vialte a zawr dih cang caah tlangcung lo kan tuahmi nih ei-khim a chuahpi ti lo.  Kan ram chungah lothlawh kan huam ti lo, a dang rian ṭuan tiah le kan thiam ti fawn lo hnuah cun kanram cu zaam taak a si cang.

Ramdang pemnak nih ṭhanchonak a kan pek ve ko nain pumpak ṭhanchonak deuh a si.  Miphun le ram caah a hmunmi ṭhanchonak a chuahpi mi cu a tlawmtuk.  Nihin ni ah Chinmi tampi cu Europe, US, Australia le a dangdang ram ṭhangcho ciami hna caah rian an ṭuan cang.  An rian ṭuannak i an nihlawh cu Chinram ah an kuat ko nain Kawlmi le Tuluk hna sinah a phan ṭhan. Tahchunhnak ah Chinram lei motor a rak kai lio ahcun motor khat in thil a phorh ko nain a ṭumlei cu lawng hirhiar  in a ṭum.  Chinram in thil chuahmi (products) a tlawmtuk i hmang-einak (Consumption) lawng a tam caah Chinram chungah Phaisa a leng kho ti lo. Mi tampi ramdang an chuah ruangah ramchung ah rianṭuantu an tlawmtuk i kan thil chuahmi a tlawm chin.  Fimthiamnak sang he kan ram chungah rian ṭuantu tam deuh sehlaw kan thilchuahmi a tam deuh lai i kan ram chungah phaisa a leng kho lai, cu hnu ah a hmunmi ṭhanchonak a chuahpi lai.

Ram zaamtak i ramṭhat cianak leiah kal ding hi Chinmi kan hmuitinh le kan saduhthah si awk a si lo.  Kan pupa rosung a si timi ruahnak ngeih in kan ram hi dawt awk a si ti lawngin a zaa lo.  Mahnak a sang deuhmi ram le miphun dawtnak kan ngeih a herh.  Cucu, kan ram hi kan pupa rosung a si hleiah Pathian nih a kan pekmi ram zohkhenh sersiam awk ṭuanvo hi Chinmi pakhat cio nih kan ngeih rih.  Ramleng chuah hmanh ah hi ṭuanvo hi kan philh lo awk a si…

– Saya James Ngun Hre ṭialmi “Fimthiamnak in ṭhanchonak leiah” timi chungin lakmi a si.

– Kan peh ṭhan te lai…..