Bihalnak le Lehnak (3)

KAN HAWI KHRIHFA HNA NIH HMULO AN I UMTER MI CATHIANG HNA CHUNG I NU MARY KONG DAL (1)NAK
(Thawngṭhabia – Uk (4) chungin zohṭhannak)

Hal (3); Nannih RC pawl nih zeicahdah Nu Mary cu, hi tlukin nan upat? Bible nih Nu Mary nan upat lai a ti maw? Bible chungah Nu Mary upat u, tiah a ṭialmi ka hmu lo. Aherh lomi Nu Mary nan upatnak in Bible nan ralchanh a si lo maw? Bible ah a um ahcun ka sawhpiak tuah. Kei ka ruahnak ah Jesuh hmanh nih ka nu, tiah a ko lo i a thangṭhat ṭung lomi cu upat hmaizah awk a si lo tiin ka ruah. Pathian nih Nu Mary paw cu chikkhat ca lawng aa hlan mi a si ko. Khrih a hrinkhawh cangka in a ṭuanvo aa lim cang caah thangṭhat a herh ti lo. Thangṭhat tlak a sinak kong Bible ah a um ahcun fianter tuah!

Leh; RC pawl nih hmasabik an biakmi Pathian cu “Thumkomh Pathian” a si …

“Catholic” timi cu Vawlei cung i a ummi thil vialte he pehtlai mi Bu a si caah, a Nu kha a hngalh bantukin Khrih a biami an si caah amah a hringtu Nu Mary i veel laksawng kha thangṭhat loin a um kho lo. Zeicahtiah Nu Mary i veel laksawng cu hi tluk tiangin an thangṭhat? Bible caang he Bible ning in ka fianter lai. Biahalnak ningin Thawngṭha bia Bible caang hna in kan leh hna lai.

Hitin kan leh ahcun hawile Khrihfa “Pastors” hna le a dang zumtu hna an mit a fim lai i thilhmaan an hmuh lai. Khrihfa siṭung, Bible i tlaihṭung i Nu Mary cu hmaizah upat a herh lo. Khrih kan zumh ah a za ko. Amah cu minung fa taktak a si, an ti i an soisel nain Bible ahcun Pathian thlahmi vancungmi nih Nu Mary a thangṭhat kha kan hmuh lai. Atu ah Catholic pawl le Catholic a si lomi cheukhat nih zeicah Catholic nih Nu Mary kha upat an pek hnga? Zeicah Catholic nih hmasabik ah Pa Pathian siseh, Fapa Khrih siseh, Thiang Thlarau Pathian siseh an biak ko nain Nu Mary tu cu upat an pek kun? tiah an kan ti. Aphi hmaan cu Catholic nih Bible a zulh caah a si ko. Hi hna ka ruah tikah Bible ah Bawipa vancungmi nih a sin a rat i a thangṭhat kha kan hmuh lai. Soiseltu hna nih hi Bible caang hi an hmu hnga lo maw. Catholic nih Nu Mary a upatnak cu hmasabik ah Bawipa thlahmi vancungmi, Johan i nu Elizabeth le aa pummi hna lakah nu pakhat nih Nu Mary an thangṭhat mi kha Bible ah kan hmuh caah Bible a zulmi Catholic  nih thangṭhat le upat an peknak a si. Hi kong hi hawi Khrihfa hna nih an i hmuhter lomi a lo. Bible ningin leh dingah a tanglei Bible caang hna hi a phi an si.

(1) Luka 1:27-28 ah “Pathian nih vancungmi Gabriel kha ngaknu sinah a thlah. Cu ngaknu a min ah Mary a si.” Vancungmi nih “Na cungah daihnak um ko seh! Bawipa cu na sinah a um i nu vialte nakin thluachuahnak tampi an pek” a timi kan hmuh. Catholic nih Rosary an cammi cu hi Bible caang an chimmi a si. Hi Bible caang kan zoh ahcun mi hna nih a Nu Mary kha a phunphun in soisel hmanh hna sehlaw vancungmi tu nih cun a thangṭhat mi a si ko. Bible ṭialtu nih a si zungzal mi, ahmaan zungzal mi kha a hmaan ningin a ṭialmi a si bantukn Pathian cu Nu Mary he pehtlaihnak a ngei zungzal tiin a ṭialmi kha theih awk a si. Pathian bia kaa khatte hi zungzal a hmunmi biatak a si. Pathian nih zeitik hmanhah Nu Mary sinin hi vel kha a zukṭhan bal lo. Nu Mary nih zungzal a ngeihmi laksawng a si.

(2) Mary cu a lau ngaingai i hi bia cu zeitindah a si khawh lai, tiah a khuaruah a har lio (Lk 1:30-32) ah, “Vancungmi nih cun Mary, na thinphang hlah, nangmah cu Pathian hmaiah mithmaiṭha na hmuh cang. Nau na pawi lai i fapa na hrin lai i a min ah Jesuh na sak lai, Cungnungbik Pathian nih amah a hringsortu David Siangpahrang bawiṭhutdan kha a pek lai. Jacob tefa hna kha a uk zungzal lai. A pennak cu zeitikhmanh ah a dong lai lo” tiah fiang tein a chim. Hi Bible caang kan zoh ahcun Khrihfa hna nih Khrih kan zumh i Bible ah hitin a chim, khatin a ṭial, Jesuh nih hitin a chim, khatin a chim tiah bia alnak a umhlan tein, ahohmanh nih Bible ah an ṭial hlan, Khrih minung sinak Mary pawchung i a semhlan tein, Nu Mary nih a hrin laimi fapa cu zeibantuk mi a si lai ti a rak theih dih cang. Cucu alkhawh a si lo, tiah ka ruah.

(3) Mary zong nih a si kho lai lo ti a hngalh i, “Pa ka hngalh rih ṭung lo,” tiah ralṭha ngai in a ti tikah (Lk 1:35) ah, “Vancungmi nih cun a leh i, Thiang Thlarau kha na cungah a phan lai i Pathian ṭhawnnak cu na cungah aa fu lai,” a timi kan hmuh ṭhan. Hi Bible caang kan zoh tikah Vawleicung ahhin Nu Mary timi nu lawng nih Thiang Thlarau siseh, sertu Pa Pathian i ṭhawnnak aa futnak siseh, Khamhtu Jesuh zong pawinak nawl a ngeitu a si, ti kan hmuh. Cuticun “Thumkomh Pathian” a ngeitu cu Nu Mary pakhatte lawng a si, tiah kan hmuh. Upat awktlak a si ko ka ti. Bible hlun le thar zongah hi bantuk “Thumkomh Pathian” a ngeimi ‘Nu’ ahodah a um? tiin. ‘Pa’ tah an um maw? An um ahcun careltu nih ka fianter ve uh. Cu nu/pa kha upat ka duh ngai ve. Khrihfa nih kan i tlaihmi Bible nih roca a khiahmi a si. Caṭialtu ruahnak a si lo.

(4) Cuticun Pathian bia a ngaimi Nu Mary cu (Lk 1:37-38) ahcun Vancungmi nih, “Zeicahtiah Pathian nih a tuahkhawh lomi thil zeihmanh a um lo,” tiah a ti tikah Mary nih, “Kei cu Bawipa salnu ka si ko, na chimbang cun ka sinah si ko seh,” tiah a ti i vancungmi nih cun a kaltak, tiah fiang tein kan rel. Hi Bible caang kan zoh tikah Nu Mary nih “YES” timi “Si ko seh” tiah a chimle cangka in mi vialte khamhnak rian hram aa domh cang tiah ka hmuh. Mary nih toidor tein, “Keimah cu Bawipa salnu ka si ko, na chim bangin si ko seh” tiah a cohlannak nih Pathian lung a tongh a tlinter ti cu ahmaan mi a si. Hi bantuk minung “Nu Mary” nih hin Pathian lawng nih a pekmi pumpak “Freedom” (zalonnak) hmang in Pathian bia a rak phortu vancungmi Gabriel nih a rak chimhmi khamhnak lamthluan kha rak al sehlaw, kannih khamhnak rian hi a cangkho lai maw/ kho lai lo ti cu ahohmanh nih chimkhawh a si lo. Nu Mary nih “YES” timi “Kei cu khamhnak timhtuahnak dihlak teinak a hmuh dingah khamhtu Jesuh kha Pathian duh bangin ka hrin ko lai” tiah ralṭha ngaiin a cohlannak cu upat awktlak taktak a si lo maw? Zeiti a si ah Nu Mary nih “YES” a ti caah Khrih cu Mary pawchung in a sem ti kha a hohmanh nan al kho lai lo, tiah ka ruah. Cucu Khrihfa nih kan i tlaihmi Bible ah ṭial cangmi a si. Mah ruahnak in an ṭialmi a si lo. Bible lawnglawng kan ti ahcun Nu Mary hi kan upat awk a si lo maw? ti hal ka duh. Pathian thimmi Elizabeth bantuk lungthin ngei usih. Hi Bible caang hna hi kan hmu taktak maw? Kan i hmuhter lomi maw a si; kan thinlung i dap usih. Ka ruahnak in ka ṭialmi a si lo.

(5) Cutin thluachuak nu Mary nih (Lk 1:49) ahcun, “Bawipa, a ṭhawngmi Pathian nih ka cungah khuaruah hartuk in rian a ṭuan: Amin cu a thiang” tiah Pathian kha a thangṭhat mi kan hmuh. Amah hrimhrim nih minung taktak a si ko nain ahleice Pathian vel kha a zumh a cohlan, Bawipa kha a dawt. Hi Bible kha kan zoh i kannih misual mi hna nih Nu Mary soisel kha kan ngol i amah bantuk Pathian a lawmthiam mi si usih. Nu Mary nih hi bia in a kan cawnpiak; Pathian thluachuah kan tinco fatin Pathian min thangṭhat a tlak, tiah Bible in a kan cawnpiak ti theih a hau. Hi Bible a zul i Nu Mary a naih mi Catholic nih hi phun in Nu Mary an i zohchunh kha a si. Amah an biakmi a si hrimhrim lo ti kha a hngalh a theihlo caah lenglei zohnak lawng in soisel a hmangmi hna sinah chimh kan duh hna. Nu Mary bia hi Bible in lakmi a si. Ka phuah chommi a si lo. Bible lawnglawng tiin a hmu a thei rih lomi sihna seh, a hmuh ko nain aa hmuhter lomi sihna seh, a hmu bal taktak lomi zong nih thei ko hna uh.

(6) Lk 11:27-28 ah Jesuh phung a chim lioah nu pakhat nih, “Nangmah an hring i a rak in cawmtu nu hi zeitluk in thluachuak nu a si,” tiah a ti tikah Jesuh nih “Pathian bia kha a ngai i a theimi caah cun zeitluk in dik lunglawmh awk a si chinchin” tiah a leh. Hi bia ningin Nu Mary cu Vancungmi bia kha a cohlan i Pathian timhtuahnak bia kha a zulh a tuah caah thluachuak nu a sinak kong vel lengmang in thangṭhat a sinak kong kan hmuh. Catholic zong nih Nu Mary upat loin Khrih lawnglawng tiin um an duh cio nain atu kan langhter mi Bible caang nih Nu Mary kong a langhter tikah thangṭhat upat pek loin an um kho lo. Bible i chung Pathian bia kha Vancungmi nih a chim bangin, kha Bible caangte kha nifate chimnak “Rosary” timi in Nu Mary thangṭhatnak kha a rak si. Rosary thla camnak timi cu Bible in thangṭhat kha a si.

(7) Mt 1:16 ah, Jesuh chuahkehnak a chimnak ah, “Jakob fapa cu Joseph a si, Joseph cu Mary va a si, cu Mary cu Messiah timi Jesuh nu a si,” tiin fiang tein a chimmi kha i hmuhter lo awk a ṭha lomi a si. Kan duhmi Bible caang lawng kan rel lai, cheukhat kan hlawt lai tiah cun Martin Luther nih AD (1517) ah bu a ṭhen i kum (1500) leng rak hman cangmi Bible (73) chungin uk (7) a rak hlawt bangin atu uk (66) chungin Bible caang cheukhat kan hlawt rih a si ahcun zeidah a tang ti lai. Atu caṭialtu nih a hmanmi Bible chungah Nu Mary kong tampi kan hmu ko lo mei? Bible chung i David Siangpahrang, Solomon, Zawbah, Peter, Samson le Moses, Abraham … timi minung hna kong tu cu zohchunh awktlak tiin tampi chapchih in kan chim ko nain Pathian thimmi Nu Mary kong kha voikhat hmanh a chim bal lomi budang “Pastor” hna hi khuaruahhar taktak an si. Annih nih chim hna sehlaw soisel ding a um lai lo i thazaang a ngeimi an si lai, tiah zumh a si. Annih cu Catholic biaknak phung ahmaannak kha an theih lai cu ta. Phung-chimtu hna nih zumtu hna i mit, hnar kha an phih awk a si lo. Palhnak lam an zulhter hna awk a si lo.

(8) Jn 19:26-27 ah, Jesuh Khrih Vailamcung an thah lai i a hnuzul lengmang in thazaang a pemi a nu Mary pakhat lawng a rak tan lai kha zawn a ruatmi Jesuh Khrih nih vailamcung i a thih lai teah a dawtmi Zultu Johan kha kannih minung dihlak aiawh in “Na nu kha zoh, tiin siseh, Nu Mary zong kha minu, … na fapa kha zoh tiin siseh,” a chimhtak hna. Hi bia ningin cun Jesuh Khrih nih Nu Mary cu amah nu lawng a si lonak kong, ahnu zultu hna, Lamkaltu hna, kannih Khrihfa dihlak kan nu a sinak kong, aiawhtu Johan sinah ṭuanvo a pek taknak a si. “Na nu kha zoh” timi bia hi a thuktuk hringhran. Kannih vialte nih Nu Mary kha ṭha tein zoh awk, upat awk a si bangin Nu Mary zong Khrih a zummi, zumtu fale hna kha thlarau le Nu sinak in Kanan nupi ṭhitpuai i mitsur zu a dih cang caah ningzah a tong hngami nupi ṭhi nuva hna caah Jesuh sin bawmhnak a halpiak bangin kannih vialte caah sihni (lamkaltu) a kan ṭuanpiak ding a si (Jn 2:1-10).

(9) Atu ka langhter dingmi Bible caang cu caṭialtu le Catholic lawng nih Nu Mary chimmi Bible an tlinternak kong a si lai. Nu Mary cu minung dik a si ko nain Pathian nih Khrih nu ah a thim tikah hi vawlei ah, Bible chungah Pathian ti dah lo ahohmanh nih an chim ngam lomi hlankanh biakamnak kha a rak chimchung. Cucu Lk 1:48 ah Nu Mary nih, “A salnu hi hi tluk mi nauta ka si nain a ka philh lo, Nihin thawkin hmailei ahcun mi vialte nih thluachuak nu an ka ti lai,” tiah a rak aupi. Hihi Bible chung i Nu Mary bia a si. Pathian vel thawngin sualnak ngeilo a thiannak kha a theih caah a aupi ngammi bia a si. Bible chung i pa ralṭha Moses nih hitin a rak aupi ngam maw? Profet Isaiah thawkin a aupi ngammi Profet an um maw? Siangpahrang lak i Solomon le David nih hitin an aupi ngam maw? Zultu (12), Mithiang Paul, Johan Baptista hna nih tah an aupi ngam maw? Peter roco, a changchang Pope hna nih tah an aupi ngam maw? AG bu, Baptist bu, Seventh Day, Methodist, … bu a dirhtu hna nih hin Bible chungah hitin an ti ngam maw? A hlat ngai rih. An ṭial an chimmi ca ah tah an chim ngam maw? Minthang hlasak thiam, fidi/fitlaw hna, Vawleicung minthang pumpululh chuihthiam le President hna nih tah an chim ngam maw? Myanmar ram nih kan dawtmi Daw Aung San Suh Kyi nih tah a chim ngam maw? Rampi ruahnak petu cu ‘Kan nu Suh’ tiin kan nu kan ti. Pathian fa Jesuh hringtu Nu Mary tu cu “Ka nu” ti duh lo, kan lei a rit i soisel awk tu ahcun timhcia a simi minung hna hi caṭialtu nih ka thei kho hna lo. Nu Mary chimning ahcun “Minung” hna nih amah kha thluachuak nu tiin an thangṭhat lai, “Minung” a si lomi hna nih maw an soisel? Keimah hi aho ka si ti i thei usih!

Cuti a si ahcun hi vawlei ah minung hna, Catholic nih an thangṭhat an upat cu chim hlah. Bible chungah ralṭha ngaiin mi vialte nih thluachuak nu an ka ti lai, tiin a rak aupi tu nu kha zei ruangah kan soisel lai, ruat cio tuah uh! Catholic bupi nih Nu Mary kha Pathian ti in nan biak lai ati bal lo i a cawnpiak bal fawn lo. Minung taktak a si ko. Asinain upat awk a tlakmi kha upat usih! Cuticun minung taktak a simi Nu Mary a si i a hleice Pathian huham a hmumi Nu Mary kha upat awktlak a si ti ṭha tein a hngal lomi nih zeizong vialte sertu Pa Pathian kong, sualnak in a kan tlanhtu Fapa Jesuh Khrih le Thiang Thlarau kong kha aho nih dah dikthliar in a theihkhawh lai? Pathian kong timi cu ahohmanh nih a dihlak in theihkhawh a si lo. Minung thluak tlawmte nih a phan kho lo. Na  Pathian kong dikthliar in na hngalh ahcun na Pathian cu Pathian dik a si lo caah a si. Pathian timi cu biak le zumh ding lawng a si i cohlan ding lawng a si. Vancungmi nih Nu Mary kha a thangṭhat. Kannih zong soisel nakcha in thangṭhat ve usih! Minung lak i Elizabeth, Minung vialte aiawh in Nu Mary kha a thangṭhat. Kannih zong a sunglawi tiin aupi ve usih!

Bia donghnak ah Nu Mary timi cu Pathian thlahmi Gabriel le thlarau he a khatmi Elizabeth zong nih an thangṭhat mi a si caah le amah zong nih, hmailei ahcun mi vialte nih thluachuak nu an ka ti te lai, tiah a chim ngam caah Pathian pakhat leng in Nu Mary lawng hi upat awktlak bik nu tiah Bupi nih a cawnpiak. Nu Mary milem soisel nakcha cun cunglei i Bible nih a thangṭhat bangin thangṭhat ve hna seh. Cun Nu Mary milem a upat tu an si ve lai. Pathian he aa pehtlaimi milem hna cu Pathian philhter tu siloin hngalhter deuhtu a sinak kha an theih lai. Biatak ti ahcun Nu Mary nih a rak aupi mi “Mi vialte nih thluachuak nu an ka ti lai” tiah a rak aupi mi Bible a tlinter taktak mi hna hi Nu Mary a upat i Pathian a bia mi Khrihfa dik Catholic lawng kan si. Nu Mary he pehtlai in chim duhmi cu Bible lawnglawng tiin a chimmi Pastor pawl nih cunglei i Bible caang hna kha theih in nan Khrihfa hna kha a hmaan mi nan cawnpiak hna ahcun soisel hi an ngol lai i Nu Mary hi upat awktlak Khamhtu Khrih i ‘Nu’ a si bangin Khrihfa hna i thlarau lei nu tiah an cohlan hnga ding a si.

Cunglei i kan chimmi Bible ahhin Nu Mary kong aa tel lo ahcun zeitik hmanh ah Catholic nih an upat lai lo. A milem zong an tuah lai lo. Bible a zul taktak mi Catholic nih rosung ah an chiah mi Nu Mary le Jesuh milem cu Bochoke Aung San milem an tuahnak Myanmar ram bangin a si awk a si. Cunglei i Bible zulh ṭung lo ahcun Bible ningin zulh lawngah khamh kan si timi ruahnak cu ngol a hau cang.

Cucaah Nu Mary ka soisel cang lai ti ahcun vancungmi nih biakchawnh mi na si lawngah, thluachuak nu na si lawngah, nu vialte nak in a sungdeuh mi na si lawngah, Khrih hringtu na si lawngah, Pathian vel na hmuh lawngah, hmailei chan ah mi vialte lakah thluachuak nu an ka ti lai tiah na ti ngam lawngah, Bible chungah na min aa tel lawngah, Nu Mary kha na duhpaoh in soisel ko. Asiloah cun na soisel nak kha ngol in Nu Mary na upat ṭhannak hnga ningzak lo tein cohlang kho hna usih!
Hi hna na theih hnuah Bible rel lo, a thei rih lomi hna sinin Bible na theih lai ti ka zumh ko. Hi hna lengin Nu Mary he aa pehtlai mi Bible caang tampi a um rihnak kong theihawk le hlatawk a um rih. Caṭialtu nih aho, zeibu hmanh ka serhsat hna lo. Catholic  nih Nu Mary a biakmi siloin zeicahdah minung sawhsawh kha vancungmi hna nak in an upat deuh ti kha Bible ningin ka chimmi a si ti kha nan theihthiam ka duh. Hi Bible caang nih, Nu Mary a upatnak kha a ṭhanter caah a hrinmi Khrih Pathian kha zeizong vialte nak in a santer deuh ti kha a langhter. Catholic lawng hi Bible a zulmi a si ti kha tehte a khaan caah Catholic pawl cu Pathian hmaiah hmaihngal ding a si.